Vleermuistoren als alternatief voor kerkgebouw

De kerk in Son moest afgebroken worden. Daar stond niet iedereen in achter. Tijdens een van de missen in de kerk werd een dode vleermuis gevonden. Het eerste teken dat de kerk ook andere gebruikers had. Een onderzoek volgde en een spouw van de kerk bleek inderdaad door een groep vleermuizen te worden gebruikt.

Aantrekkelijk ontwerp met microklimaat voor zomer en winter

Om de vleermuistoren compact te houden is deze opgebouwd rond een semi-vaste kern van gestapelde duikerelementen die gevuld zijn met nat zand. Deze kern moet voor een jaarrond stabiele temperatuur zorgen en functioneert daarmee als thermische buffer. Rond de kern is een eerste schil van een bakstenen muur gebouwd voorzien van standaard isolatiemateriaal. Rond deze schil is een tweede bakstenen muur gebouwd (zie figuur). De temperatuur in de binnenste spouw, de ruimte tussen de binnenste muur en de kern, zal daarmee dichtbij de kerntemperatuur liggen: relatief koel in de zomer en relatief warm en vorstvrij in de winter. De temperatuur in de buitenste spouw zal rond de buitentemperatuur liggen en warmer zijn achter de bezonde gevel aan de zuidzijde en koeler achter de noordgevel. De dieren hebben op elke gevel toegang tot de buitenste spouw en kunnen vandaar dieper de toren in naar de binnenste spouw kruipen. Aan de bovenzijde is de toren voorzien van een op het zuiden gericht schuin dakvlak met daarachter een loze ruimte. Het dakvlak functioneert als warmtecollector; de ruimte erachter zal in de zomer warmer worden dan de beide spouwen. Het schuine dak heeft in het midden een opening waar afstromend regenwater naar binnen kan en het zand in de kern bevochtigt. Op deze wijze biedt de compacte toren een variatie in microklimaat, zodat vleermuizen bij verschillende weersomstandigheden en in alle jaargetijden een geschikt verblijf kunnen vinden. In de toren zijn temperatuurloggers aangebracht om de temperatuurverschillen tussen buitenste- en binnenste spouw te volgen.

Hoog, rank, ingetogen en rustiek

De opbouw met de kern als thermische buffer, de vorm met het hellende dakvlak als water- en warmtecollector, de ruwe textuur van de gevel en de detaillering van overstekende rollagen en spleten vormen samen een geheel ten behoeve van de functionaliteit van de toren. Daarnaast past de hoge en ranke vorm als een alleenstaand object in een fraaie, rustige en parkachtige omgeving achter de oude kerk nabij de Dommel. Het object is daar goed zichtbaar. De afwerking van het bakstenen object is met ruw slempwerk uitgevoerd. Dit is een grijsachtige laag cement dat met een borstel enigszins slordig over het baksteen wordt gesmeerd. Deze bewerking is vaak door monnik-architect Dom Hans van der Laan toegepast. Dit maakt de vleermuistoren hoog, rank, ingetogen en rustiek: ingebed in zijn omgeving. De toren zal na verloop van tijd onvermijdelijk verweren. Zon, regen en wind zullen de toren veranderen, waardoor het nog meer in zijn omgeving op zal gaan.

De vleermuistoren kan voor allerlei functies geschikt zijn, maar dat is geen garantie dat vleermuizen de toren daadwerkelijk in gebruik nemen. De kerk van Son ligt bijvoorbeeld in het centrum van Son en daar staan allerlei gebouwen die mogelijk voor vleermuizen geschikt zijn en ook door hun worden gebruikt. De kerk van Son ligt echter ook naast het park aan de Dommel waar de vleermuistoren staat. Dit park is zeer geschikt als jachtgebied voor vleermuizen en het is ook aannemelijk dat de vleermuizen van de kerk hier jagen en dus de plek waar de toren staat kennen. De afstand van de vleermuistoren tot de kerk is minder dan 100 meter. De kans dat de dieren dit nieuwe object zullen inspecteren, is groot. De komende tijd wordt de activiteit van vleermuizen rond en wellicht ook al in de toren gevolgd.

Jacco Bruil, Bioarchitectuur & Gerard Smit, Bureau Waardenburg. Wilt u meer weten over mitigerende maatregelen voor vleermuizen? Neem contact op met: